U heeft een overeenkomst gesloten om er zeker van te zijn dat partijen goed begrijpen wat hun wederzijdse rechten en verplichtingen zijn. Wat gebeurt er als er toch onenigheid ontstaat over de bedoeling van de gebruikte woorden en bepalingen? Op welke wijze moet de overeenkomst worden uitgelegd? We geven u hieronder als volgt informatie over de wijze waarop een rechter bij verschil van mening een bepaling in een contract zal uitleggen:

Samenwerking en uitleg van een overeenkomst

Samenwerking tussen mensen is de motor van onze vooruitgang. Miscommunicatie bij samenwerking is������n van��de grootste bronnen van conflicten. Conflicten leiden tot onnodig verlies van tijd, energie en geld. Het maken van heldere afspraken is dus van wezenlijk belang. Een afspraak is zo gemaakt: een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding, ook als dit niet op schrift staat. Partijen zijn er bij schriftelijke vastlegging van een afspraak zekerder van dat zij dezelfde verwachtingen hebben. Met een document kan ook makkelijker door bijv. een rechter worden vastgesteld wat de uitleg van een overeenkomst moet zijn. De rechter zal bij uitleg van een��overeenkomst bij een bestaande, aantoonbare overeenkomst aanknopen.

Waardoor ontstaan er bij een duidelijke overeenkomst toch meningsverschillen? Woorden en begrippen kunnen voor verschillende mensen een heel andere betekenis hebben. Partijen onderschatten bij de schriftelijke vastlegging van een afspraak vaak hoe veel kennis er bij hun business komt kijken. Een buitenstaander die die kennis niet heeft, zal vaak anders naar dezelfde afspraak kijken. Of de afspraak niet begrijpen, omdat hij daar de kennis niet voor heeft. Een contract moet zo duidelijk zijn, dat een buitenstaander zonder specifieke kennis van de branche na lezing van een overeenkomst begrijpt wat de afspraken over en weer zijn. In de praktijk is het niet altijd mogelijk om zo’n duidelijk contract te maken.

Daarnaast��is de toekomst onzeker. Het is niet mogelijk om van tevoren een voorziening te��treffen voor alle mogelijke toekomstige gebeurtenissen. Prijzen van grondstoffen en producten veranderen. Concurrentie neemt vaak toe,��en soms af. Als bepaalde omstandigheden voor een onderneming veranderen, kunnen gemaakte (onveranderde) afspraken gaan knellen. Het is dan de vraag of de overeenkomst een oplossing biedt voor de veranderde omstandigheden.

Typisch conflict over contractuitleg

Een conflict over uitleg van een��overeenkomst��zit vaak als volgt in elkaar. E��n partij verwijst naar de letterlijke tekst van de overeenkomst.����Op iets wat in de overeenkomst staat of iets wat juist niet in de overeenkomst staat. De redenering is hierbij: “Het staat er in, dus u bent er toe verplicht” of “het staat er niet in, dus��ik ben er niet toe verplicht”. Dit is de letterlijke��uitleg van een contract.

De andere partij doet een beroep op de bedoeling van de bepaling en de overeenkomst en de manier waarop partijen met elkaar zijn omgegaan. Deze redenering luidt: “Hoewel het er misschien niet met zo veel woorden staat, is het wel de bedoeling geweest dat deze situatie eronder valt”. Of andersom: “Het lijkt er misschien te staan, maar de bepaling is niet op die manier voor deze situatie bedoeld. U moet het niet zo interpreteren.” Dit is de uitleg aan de hand van de bedoeling van partijen.

Omdat beide partijen een verschillende methode gebruiken, kunnen ze��tegelijkertijd gelijk hebben.��Dit principi��le��conflict is moeilijk op te lossen. Als er geen sterke commerci��le reden is om het conflict samen op te lossen, is het de vraag wie gelijk krijgt bij de rechter over de uitleg van een overeenkomst.

Waar kijkt de rechter naar bij uitleg van een overeenkomst

De rechter stelt zich bij de uitleg van een bepaling steeds de vraag welke betekenis�� partijen in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs aan elkaars verklaringen en gedragingen mochten toekennen en wat zij hierover redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten (de zog. Haviltex maatstaf). De tekst van de bepaling is belangrijk, maar niet doorslaggevend. De rechter zal naar alle omstandigheden kijken. Hierbij worden in de praktijk drie ijkpunten onderscheiden.

CAO norm

Eerst de zogenoemde CAO norm. Hierbij wordt vrijwel alleen naar de tekst van de bepaling gekeken en een daarbij eventueel horende toelichting. De ratio hierbij is dat bij een tekst die bestemd is voor gebruik door een groot aantal personen, geen ruimte is voor de vaststelling van bedoeling van partijen die hier gebruik van maken of hierdoor worden be��nvloed. De tekst van een CAO bepaling bijvoorbeeld. De tekst is hierbij bepalend, niet wat partijen zelf misschien voor afwijkende idee��n of verwachtingen over die tekst zouden hebben gehad.

Toets: is er sprake van een geschrift waarbij de aard van de overeenkomst zich tot derden richt en is het gewenst dat de uitleg van de overeenkomst voor iedereen hetzelfde moet zijn.

Uitleg: aan de hand van de tekst van de bepaling en een eventueel aanwezige toelichting.

Professionele partijen en omstandigheden

Vervolgens de uitleg van overeenkomsten tussen professionele partijen. Hierbij wordt vaak voornamelijk naar de tekst van de bepaling gekeken, in samenhang met de andere bepalingen van de overeenkomst.

Toets:

  • is er sprake van professionele partijen bij de overeenkomst,
  • is er onderhandeld over de bepaling die moet worden uitgelegd,
  • was er juridische bijstand bij het opstellen van het contract,
  • is er een uitlegbepaling in de overeenkomst,
  • is er een bepaling die voorschrijft dat overeenkomst de volledige overeenkomst tussen partijen bevat en alle eerdere afspraken vervangt,
  • zijn er belangen van derden betrokken bij de interpretatie van dit beding,

Uitleg:

  • wat is de meest voor de hand liggende letterlijke uitleg van de overeenkomst,
  • hoe past de bepaling in de overeenkomst,
  • zijn de gevolgen van de verdedigde uitleg logisch/in samenhang met de overeenkomst,
  • is de bepaling een standaardclausule die in de branche vaak wordt gebruikt,
  • welke partij heeft de bepaling opgesteld (een onduidelijke bepaling komt voor rekening van de opsteller).

Uitleg aan de hand van alle omstandigheden

Tenslotte de uitleg van een bepaling aan de hand van alle relevante omstandigheden van het geval. Partijen hebben hier de meeste ���bewegingsvrijheid��� in het gebruik van de bewijsmiddelen van de door hen verdedigde uitleg van de bepaling.

Uitleg aan de hand van de voorgaande omstandigheden en verder:

  • wat hebben partijen voorafgaand aan totstandkoming over de overeenkomst aan elkaar gecommuniceerd,
  • hebben partijen naast de overeenkomst afspraken gemaakt,
  • hoe hebben partijen zich voor en na het sluiten van de overeenkomst gedragen,
  • hebben partijen na het sluiten een bepaalde invulling aan de bepaling gegeven.

De taalkundige uitleg pakt in de praktijk vaak beperkter uit. De uitleg aan de hand van de redelijke verwachtingen van partijen laat meer ruimte voor een interpretatie naar redelijkheid of logica. Met andere woorden: deze uitlegmethode laat meer ruimte voor het inlezen van een niet uitdrukkelijk in de overeenkomst opgenomen specificatie, recht of verplichting.

Het bovenstaande kader is een weergave van wat wij in de praktijk meemaken. Er wordt echter ook van afgeweken. De Hoge Raad heeft benadrukt dat er geen absolute scheiding bestaat tussen de genoemde ijkpunten. De rechter heeft grote vrijheid om vast te stellen welke zin partijen aan elkaars verklaringen en verwachtingen mochten toekennen. De hierboven genoemde omstandigheden wegen niet altijd even zwaar. De rechter bepaalt zelf welk gewicht ze in een bepaalde zaak krijgen. De rechter heeft daarmee de vrijheid om af te wijken van een strikte taalkundige benadering als hij vindt dat daarmee geen recht aan de zaak wordt gedaan.

Kijk hier (toepassing in de praktijk) voor meer concrete gevallen waarin de uitleg van ����n��woord of zin in��een overeenkomst het verschil tussen winst en verlies heeft betekend. Daarmee krijgt u ook een beter begrip van de onderliggende problematiek en toepassing van de uitlegregels door de rechter.

Tips voor een conflict over uitleg van een overeenkomst

  • Noteer��wat uw interpretatie van de omstreden bepaling of de term in de overeenkomst is. (���de term ��� in artikel .. van de overeenkomst betekent ��� en heeft als gevolg dat ������)
  • Noteer op dezelfde manier wat de (verwachte) interpretatie van de tegenpartij is.
  • In uitleg-conflicten is er vaak een verschil tussen een beroep op een taalkundige interpretatie en een beroep op omstandigheden buiten de overeenkomst, die daaraan een bepaalde invulling geven.��Bekijk of dit in uw geval zo is, en zo ja, op welke interpretatiewijze u een beroep doet.
  • Verifieer of in de achterliggende correspondentie iets is besproken over dit onderwerp.
  • Onderzoek��of partijen zich na totstandkoming van de overeenkomst op een bepaalde manier ten aanzien van het onderwerp van de bepaling hebben gedragen.
  • Controleer of er een termijn is voor het instellen van klachten of vorderingen (klachttermijn, vervaltermijn, verjaringstermijn).
  • Leg in een bericht vast hoe u tegen de bepaling aankijkt en nodig de tegenpartij uit voor een gesprek.
  • Onderzoek de mogelijkheden van een schikking, als u daar toe bereid bent.
  • Als iemand zich op een bepaalde uitleg van een bepaling beroept, heeft hij daarvan meestal de bewijslast in een procedure. Als er voor de interpretaties van allebei partijen iets valt te zeggen, kan het hebben van de bewijslast fataal zijn. Kijk of er in uw geval een manier is om er voor te zorgen dat de tegenpartij de bewijslast op zich neemt, door er bijvoorbeeld voor te zorgen dat uw tegenpartij een vordering instelt.
  • Indien van toepassing: neem verklaringen op van betrokkenen om te voorkomen dat bepaalde afspraken of gebeurtenissen door tijdsverloop niet goed kunnen worden herinnerd.
  • Start uw zaak tijdig bij de rechter, als u er niet samen uitkomt.

Tips voor het opstellen van contracten met het oog op de uitlegpraktijk

  • In contractonderhandelingen wordt in korte tijd het hele contract doorgenomen. De samenhang tussen de bepalingen is dan��duidelijker. Houd in uw achterhoofd dat als er een conflict ontstaat, er voornamelijk naar de tekst van ����n bepaling wordt gekeken om een probleem op te lossen. Houd dus in de gaten wat de letterlijke uitleg van een bepaling voor uitwerking kan hebben.
  • Door het “give and take” van onderhandelingen kan er een bepaling in het contract komen waar u niet tevreden mee bent. U kunt dan proberen in de onderhandelingsmails vast te leggen wat de bedoeling van de bepaling is, om ongewenste uitwerking van de tekst��van de overeenkomst te beperken. Of probeer het nadat de overeenkomst tot stand is gekomen, in mails of door in de praktijk een bepaalde concrete��en beperkte invulling aan een brede en algemene verplichting te geven.
  • Pas op voor de “entire agreement clause”. Deze vaak standaard opgenomen bepaling bepaalt dat alleen het ondertekende contract de tussen partijen bereikte overeenkomst bevat. Sommige rechters vatten dit zo op dat niet naar eerdere correspondentie wordt gekeken bij de uitleg van een overeenkomst. U kan dan ineens vastzitten aan een zuiver taalkundige uitleg van een overeenkomst, terwijl partijen in onderliggende correspondentie duidelijk hebben aangegeven wat de bedoeling van de bepaling is.
  • Een overeenkomst wordt gesloten door aanbod en aanvaarding. Een mondelinge overeenkomst is net zo geldig als een schriftelijke overeenkomst. Als er onenigheid ontstaat, is er bij een mondelinge overeenkomst een bewijsprobleem. U moet dan met getuigen gaan bewijzen (i) dat er een overeenkomst is gesloten, en (ii) wat er precies is overeengekomen. Leg dus vast wat er is besproken, want als er een conflict komt dan kunt u er op terugvallen. Hanteer voor uzelf als stelregel: “als het niet is vastgelegd, is het niet overeengekomen.” Daarmee dwingt u uzelf of uw organisatie om de zaken schriftelijk vast te leggen. Schriftelijke vastlegging zorgt er ook voor dat u er zekerder van bent dat uw contractspartner en u op dezelfde lijn zitten.
  • Let op: aanbod en aanvaarding kan ook voor en na het sluiten van een document met kopje “Overeenkomst” plaatsvinden, ook in mails of gesprekken. Pas op dat u niet onverhoeds iets weggeeft of een afspraak wijzigt.
  • Als u wilt dat de taalkundige uitleg van een overeenkomst overheerst, probeer dan zo veel mogelijk vast te leggen: (i)��dat er sprake is van professionele partijen, (ii) die al vaker van dit soort contracten hebben gesloten, (iii)��hierbij zijn��bijgestaan door professionele adviseurs en (iv) partijen alle bepalingen hebben besproken en hierover hebben onderhandeld.
  • Als u niet regelmatig overeenkomsten sluit, leg dan vast (a) dat uw professionaliteit op een ander vlak ligt dan het juridische, (b) dat u deze overeenkomst zelf (en dus zonder professionele assistentie) heeft gesloten.
  • Archiveer de correspondentie over een overeenkomst en bewaar deze tot tenminste vijf jaar nadat de overeenkomst en verplichtingen zijn afgelopen.
  • Als u��twijfelt aan de��duidelijkheid van een afspraak, schakel dan een buitenstaander of advocaat in om een “outsider’s view” te krijgen van de bepaling en de situatie. Dat overleg kan kort zijn en veel problemen voorkomen. Wij opereren vaak als klankbord en “copy writer” achter de schermen om samen met onze klanten de afspraken duidelijk en evenwichtig vast te leggen.
  • Lees de��conclusie van Advocaat Generaal��bij de Hoge Raad mr Wissink van 4 december 2015 over uitleg van een overeenkomst, waarin hij uitgebreid ingaat op het leerstuk van uitleg van een overeenkomst.

Jaap van LyndenAls u vrijblijvend wil sparren over de uitleg van een bepaling of de strategie in uw uitleg-conflict, kunt u altijd contact opnemen. Dat kan bijv. via 06 52 67 59 57 of jaap.van.lynden@malmbergwaling.nl

Jaap van Lynden is advocaat bij MalmbergWaling, gespecialiseerd in Samenwerkingen en Ontvlechtingen.